Inga Smoleń, nasza nauczycielka PYP w klasach 0 – 4 to kolejna prelegentka konferencji, która odbyła się 10 czerwca…
Mam wrażenie, że w Polsce nie docenia się wagi edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej. Powszechne są opinie rodziców, że na tym etapie to właściwie dzieci wyłącznie się bawią… Ważne, żeby miały kontakt z native’ami, uczyły się wielu języków obcych z dobrym akcentem, miały dużo ruchu… Nauczycielki przedszkolne i wczesnoszkolne traktowane są jak opiekunki, takie miłe i dobre ciocie… Niektórzy rodzice decydują się nawet w ogóle nie posyłać dzieci do szkoły we wczesnym etapie nauki, podając wiele argumentów przemawiających za edukacją domową.
Z trudem przebijamy się z wiedzą na temat metody IB, która powoduje, że dzieci rzeczywiście świetnie się bawiąc, rozwijają jednocześnie swój potencjał – językowy, matematyczny, artystyczny, ruchowy…, wszelaki, a także – kompetencje społeczne oraz podmiotowość i poczucie sprawczości we własnym rozwoju. Żeby tak się właśnie działo, potrzebny jest wysoko wykwalifikowany nauczyciel, którego nie jest w stanie zastąpić nawet najbardziej kochający i cierpliwy rodzic.
Zacytuję jedno zdanie z tekstu Ingi Smoleń:
„Pierwsze lata edukacji w szkole w sposób nieuchronny przesądzają o tym, kim staje się dziecko…”
Poniżej – cały tekst, opisujący nowoczesne metody pracy z dziećmi w nauczaniu dwujęzycznym.
Inga Maria Smoleń[1]
Rola nauczyciela w edukacji CLIL
Wstęp
W dokumencie opublikowanym przez Council of Europe – European Centre for Modern Languages zatytułowanym: „The Framework of Reference of Pluralistic Approaches to Languages and Culture” zostały opisane 4 najważniejsze założenia w nauczaniu dwujęzycznym:
- otwarcie na języki,
- interkomprehensja, czyli zrozumienie języków pokrewnych,
- podejście międzykulturowe,
- zintegrowane podejście dydaktyczne do uczenia się wielu języków.
Nauczyciele językowi realizując te założenia mogą wspierać dzieci i pozytywnie wpływać na ich rozwój w wielojęzycznym i różnokulturowym świecie. Znajomość języka angielskiego na wysokim poziomie jest synonimem pozycji społecznej, otwiera przed dzieckiem szerokie perspektywy nie tylko kontynuowania edukacji na uniwersytetach w Europie czy na świecie, ale także w przyszłości podjęcia pracy w międzynarodowym środowisku.
W zawodzie nauczyciela bardzo ważne jest jego doświadczenie, kwalifikacje, wiedza, umiejętności oraz osobowość. Pierwsze lata edukacji w szkole „w sposób nieuchronny przesądzają, kim staje się dziecko” oraz zostawiają trwałe ślady mentalne i osobowościowe, tym bardziej, że uczeń poza środowiskiem domowym najwięcej czasu spędza w szkole. Stąd wynika tak bardzo ważna rola nauczyciela. Nasuwa się więc pytanie, jakie zadania stoją przed nauczycielem zintegrowanego nauczania przedmiotowo-językowego? Jaki powinien być nauczyciel CLIL w edukacji wczesnoszkolnej? Jak zorganizować proces nauczania, aby zapewnić dzieciom jak najlepsze podstawy do dalszej edukacji i życia? Odpowiedzi na te pytania mają dla mnie jako nauczycielki i badaczki kluczowe znaczenie.
Nowe podejście do nauczania języka obcego – CLIL
CLIL – Content and Language Integrated Learning
Edukacja dwujęzyczna w Polsce staje się coraz bardziej popularna. Rośnie liczba placówek szkolnych i przedszkolnych, które zapewniają edukację w dwóch językach metodą CLIL (Content and Language Integrated Learning). Niestety brakuje badań dotyczących efektywności nauczania tą metodą i materiałów dydaktycznych wspierających proces kształcenia metodą CLIL.
W edukacji dwujęzycznej dąży się do tego, aby porozumiewanie się językiem obcym opierało się na podobnych umiejętnościach co porozumiewanie się językiem ojczystym. Kształcenie dwujęzyczne ma rozwijać zdolności do rozumienia, wyrażania i interpretowania pojęć, myśli, uczuć, faktów i opinii w mowie i piśmie (rozumienie ze słuchu, mówienie, czytanie i pisanie) w odpowiednim zakresie kontekstów społecznych i kulturalnych (w edukacji, pracy, domu i w czasie wolnym) w zależności od chęci lub potrzeb danej osoby (European Commission, 1995). Kształcenie CLIL powinno nie tylko umożliwić w pełni swobodne komunikowanie się, ale także pomóc uczniom zrozumieć świat, rozwijać ich wszechstronnie zdolności, kształtować charakter oraz rozwijać ich kompetencje poznawcze (Mehisto, Frigols, Marsh 2008). Zintegrowane kształcenie językowo-przedmiotowe zaczyna odbywać się w momencie, kiedy dziecko osiągnie swobodę w wypowiadaniu się w języku ojczystym – L1 (first language) – czyli mniej więcej w wieku 3-4 lat.
CLIL opiera się na czterech filarach:
- Content – wiedza;
- Communication – komunikacja;
- Cognition – poznanie;
- Culture – kultura.
Nauczanie metodą CLIL – Content and Language Integrated Learning daje uczniom przydatne umiejętności językowe oraz przedmiotowe. Najważniejszym założeniem w CLIL i to, co wyróżnia tę metodę spośród innych, jest fakt, że język, wiedza i treść stanowią całość. Zajęcia prowadzone metodą CLIL dają uczniom przydatne umiejętności językowe, dzieci rozwijają umiejętności poznawcze oraz zdolności myślenia. Dodatkowym atutem takich zajęć jest ich interdyscyplinarne podejście, co daje możliwość zwiększenia wiedzy uczniów z kilku dziedzin jednocześnie.
Rola nauczyciela w edukacji CLIL
Aby metoda CLIL była efektywna, nauczyciel powinien umieć tworzyć i stosować odpowiednie metody i formy pracy. Nauka powinna angażować całe ciało oraz zmysły uczniów i wspierać ich w interdyscyplinarnym rozwoju poznawczym oraz społecznym. W licznych raportach można przeczytać, że kształcenie metodą CLIL lepiej przygotowuje dzieci do wejścia na przyszły rynek pracy, uwrażliwia na różnice międzykulturowe, a przede wszystkim motywuje do dalszej nauki języków obcych. Aby CLIL był dobrze prowadzony przez nauczycieli, warto przyjrzeć się roli nauczyciela, jaką pełni on w czterech filarach CLIL.
Content – treść
Badania przeprowadzone w ciągu ostatnich lat wykazały, że CLIL, jako nowa metoda nauczania przedmiotowo-językowego, przynosi wiele korzyści, wpływa pozytywnie na rozwój kompetencji poznawczych i poszerzenie zasobów językowych uczniów. Nauczyciel jako badacz oraz naukowiec poszukuje treści odpowiadających potrzebom intelektualnym dzieci. Razem z uczniami prowadzi projekty badawcze oraz daje im możliwości samodzielnego zdobywania wiedzy na konkretny temat. Przy poszerzeniu wiedzy przedmiotowej nauczyciel jako „inżynier” powinien pamiętać o zróżnicowanym oraz indywidualnym podejściu do ucznia. Scaffolding – w dosłownym tłumaczeniu oznacza rusztowanie. Jest to niezbędny proces podczas zajęć przedmiotowo-językowych. Przyjmuje się, że nauczyciel asystuje uczniom w procesie uczenia się, zdobywania wiedzy i rozwiązywania problemów. Rola nauczyciela w tym procesie jest kluczowa, ponieważ wspiera ogólny rozwój ucznia, a także wspiera uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Aby strategia „budowania rusztowania” dała pozytywny efekt, nauczyciel musi zadbać, aby treści lekcji były autentyczne, adekwatne do grupy docelowej. Nauczyciel wykorzystujący scaffollding w edukacji musi mieć swobodę i umiejętność łączenia treści przedmiotowo-językowych z zainteresowaniami uczniów, tak aby dziecko mogło przy wsparciu nauczyciela zaangażować się w wykonanie zadania. Ważna tu jest także atmosfera i przestrzeń do samodzielnego działania, którą tworzy nauczyciel.
Communication – komunikacja
Zintegrowana edukacja przedmiotowo-językowa jest odpowiedzią na zmiany, jakie dzieją się we współczesnej Europie. Nauczyciel jako osoba, kierująca procesem dydaktycznym, wspierająca uczniów w poszerzaniu ich wiedzy, ma też duży wpływ na rozwój umiejętności językowych. W CLIL wyróżnia się dwa rodzaje języka: BICS – Basic Interpersonal Communicative Skills – czyli język dnia codziennego oraz CALP – Cognitive Academic Language Proficiency – język akademicki, znajomość którego pozwoli uczniom lepiej przyswajać treści przedmiotowe. Język powinien być dostosowany do wieku i możliwości językowych uczniów. Nauczyciel jako mówca oraz motywator, poprzez swoją postawę powinien zachęcać uczniów do używania podczas zajęć L2 (second language).. Przyjmuje się, że dla pierwszego etapu edukacyjnego najważniejsze jest rozwijanie języka BICS, ponieważ akademickie umiejętności (CALP) są rozwijane na bazie BICS.
Cognition – poznanie
Kolejnym bardzo ważnym filarem w CLIL jest cognition. Opiera się on na taksonomii Bloom’a, czyli klasyfikacji celów nauczania w edukacji. Zawarte w niej cele nauczania są podzielone na umiejętności myślenia niższego rzędu (LOTS – lower order thinking skills), i umiejętności myślenia wyższego rzędu (HOTS – higher order thinking skills). Taksonomia składa się z 6 głównych kategorii: LOTS: wiedza, zrozumienie, zastosowanie; HOTS: analiza, synteza i ocena.
Nauczyciel jako ekspert oraz metodyk powinien tak dobierać treści przedmiotowo-językowe i metody pracy z uczniem, aby realizować wszystkie cele edukacyjne. Dodatkowo powinien mieć umiejętność rozpoznawania trudności edukacyjnych, powinien zaspokajać potrzeby językowe oraz poznawcze uczniów, wchodzić z nimi w interakcję i wpierać ich w procesie nauczania („scaffolding”). Przede wszystkim jako ewaluator powinien dawać swoim uczniom „feedback” czyli informację zwrotną na temat ich postępów. Aby uczeń mógł osiągnąć sukces, nauczyciele powinni szukać skutecznych metod i materiałów dydaktycznych, dopasowanych do potrzeb, zainteresowań i możliwości uczniów, tak aby rozwijać umiejętności poznawcze niższego i wyższego rzędu.
Culture – kultura
Ostatnim filarem, który spaja trzy wcześniej wymienione elementy: content, communication oraz cognintion jest kultura. Organizowanie lekcji opartej na edukacji międzykulturowej, może stanowić dla nauczyciela, ale także dla uczniów duże wyzwanie. Nauczyciel jako modelpowinien wykazywać się dużą otwartością oraz entuzjazmem podczas pracy z uczniami z różnych środowisk językowych i/lub kulturowych. Nauczyciel CLIL, powinien pobudzać u uczniów ciekawość świata, rozwijać świadomość kulturową oraz być przekaźnikiem kultury. Podczas procesu akwizycji drugiego języka istotnym elementem jest powiązanie języka z historią, literatura, tradycjami i obyczajowością danego kraju. Dodatkowo lekcje CLIL mogą być sposobem na poznanie muzyki, sztuki, architektury czy tradycyjnej kuchni danego kraju – a to już otwiera drzwi do tworzenia interdyscyplinarnych i zintegrowanych zajęć przedmiotowo-językowych. Lekcja gotowania może być lekcją matematyczno-techniczno-językową, gdzie uczeń musi przeczytać przepis ze zrozumieniem, zrozumieć nazwy składników, odmierzyć składniki, a czasami zmienić jednostki miary i nauczyć się obsługiwać proste sprzęty domowe, takie jak mikser czy blender.
Taka integracja poza wiedzą merytoryczną rozwija postawę otwartości, uczy zrozumienia różnic kulturowych i dodatkowo zachęca uczniów do poznania kultury różnych krajów.
Te wszystkie aspekty powinny być brane pod uwagę podczas planowania zajęć dydaktycznych. W metodzie CLIL uczniowie powinni komunikować się między sobą i wspierać się wzajemnie podczas zdobywania wiedzy. Język jest tu odpowiedzialny za integrację grupy i budowanie więzi rówieśniczych.
Zalety zalety CLIL
Zanim omówimy zalety, warto też pochylić się nad wadami. Pierwsza która się nasuwa na myśl, to brak odpowiednio wykwalifikowanej kadry pedagogicznej; zbyt wysoki poziom językowy CALP dla uczniów na I etapie edukacji wczesnoszkolnej, brak środków oraz materiałów dydaktycznych, brak ujednoliconych standardów prawnych dotyczących podstawy programowej i nauczania dwujęzycznego. Nauczanie z wykorzystaniem metody CLIL to duże wyzwanie dla nauczycieli jak i dla uczniów, ale niesie to za sobą wiele korzyści takich jak:
- otwarcie na języki obce
- podejście międzykulturowe
- umiejętność rozumienia języków pokrewnych
- zintegrowane podejście dydaktyczne
- możliwości kontynuowania edukacji na całym świecie
- rozwijanie krytycznego i twórczego myślenia
- rozwijanie kompetencji miękkich
- wzrost motywacji wewnętrznej
Podsumowanie
Żeby możliwe było osiągnięcie zakładanych celów nauczania i uczenia się dzieci, proces dydaktyczny musi być starannie zaplanowany, dopasowany do poziomu sprawności językowej uczniów oraz ich potrzeb i zainteresowań. Nie ma jednego wzorcowego modelu, jak powinny wyglądać zajęcia CLIL – wszystko zależy od programu, potencjału dzieci i ich doświadczeń językowych. Pozostaje mieć nadzieję, że wraz z dobrymi efektami nauczania CLIL w Polsce, dobrymi i pozytywnymi opiniami nauczycieli, rodziców i także dzieci o tej metodzie jako wspierającej sprawność językową nastąpi jej popularyzacja.
Podsumowując, można stwierdzić, że rola nauczyciela w CLIL to nie tylko przekazywanie treści przedmiotowo-językowych, to także wspieranie dzieci w procesie dydaktycznym, motywowanie uczniów do poszerzania wiedzy i zdobywania jej poza szkołą, nauka budowania więzi i relacji poprzez pracę w grupie, rozwijanie umiejętności poznawczych uczniów, pobudzanie kreatywnego myślenia i oraz nauka myślenia krytycznego i przekazywanie kultury języka.
Podczas zajęć CLIL uczniowie rozwijają się w sposób wszechstronny oraz interdyscyplinarny. Poza kompetencjami, doświadczeniem i umiejętnościami nauczycieli, ważne jest aby uczniom okazać szacunek do ich potrzeb, zapewnić im odpowiednie warunki do zdobycia sprawności językowych i wiedzy przedmiotowej. Nauczyciele zdający sobie sprawę jak ważne są pierwsze doświadczenie edukacyjne, mogą bardziej empatycznie podejść do zajęć i zapewnić uczniom niezbędne wsparcie, bezpieczeństwo i komfort nauki.
Bibliografia:
Candelier, Michel, et al. FREPA – A Framework of Reference for Pluralistic Approaches to Languages and Cultures: Competences and resources, Version 3. European Center for Modern Languages, 2010, s. 7-107.
Marsh, David. CLIL/EMILE – The European Dimension Actions, Trends and Foresight Potential Public Services Contract 2001 – 3406 /001 – 001 https://www.ecml.at/Portals/1/resources/Articles%20and%20publications%20on%20the%20ECML/CLIL_EMILE.pdf [data dostępu 1.06.2022].
Raport Komisji Europejskiej, Lingua Programme, Com (93) 194 Final, Bruksela 1993.
http://aei.pitt.edu/10593/1/10593.pdf [data dostępu 1.06.2022].
Uchwała Rady z dnia 31 marca 1995 r. w sprawie podniesienia poziomu i zróżnicowania form uczenia się i nauczania języków obcych w systemach edukacji Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy C 207 z 12.08.1995. [data dostępu 8.06.2022].
European Commission. White paper on education and training – TEACHING AND LEARNING – TOWARDS THE LEARNING SOCIETY, Publications Office of the EU, 1995. [data dostępu 1.06.2022] Mehisto, Peeter, Maria Jesus-Frigols, David Marsh. Uncovering CLIL. Macmillan Education, 2008, s.25-34.
Coyle, Do. CLIL, Content and Language Integrated Learning. Cambridge University Press, Cambridge, 2010, s.82-140
Parr-Modrzejewska, Anna, Weronika Szubko-Sitarek, “Dlaczego warto integrować treści przedmiotowo-językowe w szkole”. Języki obce w szkole 3/2016. https://issuu.com/frse/docs/jows_3_2016_internet_issuu/103 [data dostępu 1.06.2022]
Ball, Phil, Keith Kelly, John Clegg. Putting CLIL Into Practice. Oxford: Oxford University Press 2015, s.25-40.
Brzosko-Barratt, Katarzyna. “Designing a pre-service CLIL teacher education program.” Warszawa. Kwartalnik Pedagogiczny Vol 3(253), 2019, 174-193.
Lorenzo F., & Casal P.M. “The effects of Content and Language Integrated Learning in European education: Key findings from the Andalusian Bilingual Sections Evaluation.” Project, “Applied Linguistics”, no. 31 (3), 2010, s. 418–442.
Kelly, M, Grenfell M. How to train Language Teacher Trainer, https://www.cambridgescholars.com/resources/pdfs/978-1-4438-4023-1-sample.pdf [data dostępu: 15.05.2022]
Pérez Cañado, María Luisa. From the CLIL craze to the CLIL conundrum: Addressing the current CLIL controversy. Bellaterra Journal of Teaching & Learning Language & Literature Vol. 9(1), Feb-Mar 2016, s. 9-31. [data dostępu 31.05.2022].
Pérez Cañado, María Luisa. CLIL and pedagogical innovation: Fact or fiction?. International Journal of Applied Linguistics, Vol 28 (3), Nov 2018, s. 369-390. [ data dostępu 6.06.2022]
[1] inga.maria.maczka@uw.edu.pl Wydział Pedagogiczny, Uniwersytet Warszawski