Przedstawiam kolejny tekst wystąpienia podczas ostatniej konferencji – 10 czerwca br. Autorką jego jest Aneta Borkowska, nauczycielka klas 0 – 4, koordynatorka Primary Years Programme w naszej szkole.
ANETA BORKOWSKA, ROLA NAUCZYCIELA IB PYP
Nazywam się Aneta Borkowska. Od 9 lat pracuje w Monnet International School. Od trzech lat jestem koordynatorem programu IB Primary Years Programme. Jednym z moich zadań jest praca z nauczycielami – wspólne planowanie projektów, pomaganie w planowaniu aktywności uczniów, wspieranie ich w organizowaniu różnych wyjść czy festiwali. Dbam o odpowiednią realizację podstawy programowej oraz o najwyższą jakość kształcenia.
Przez te trzy lata bardzo często zastanawiałam się nad tym, jaki właściwie powinien być nauczyciel IB? Jakie powinien mieć kwalifikacje, umiejętności i cechy charakteru. Jakich cech szukać u kandydatów oraz studentów odbywających u nas praktyki? W którą stronę kierować zwłaszcza młodych nauczycieli? Dokąd zmierzamy?
Zaczęłam wypisywać sobie wszystkie pożądane przez nas cechy i umiejętności: bycie uprzejmym, troskliwym, nawiązywanie pozytywnego kontaktu z uczniem i rodzicami, ciągłe zdobywanie wiedzy, doszkalanie się, bycie otwartym na zmiany, dociekanie, posiadanie umiejętności organizacyjnych, podejmowanie wyzwań, dokonywanie refleksji nad sobą i innymi, przygotowywanie ciekawych materiałów, dbanie o bezpieczeństwo swoje i innych…lista była długa.
Dość szybko zdałam sobie sprawę, że te wszystkie wyżej wymienione cechy należą do Profilu Ucznia, czyli tzw. Learner Profile. To 10 cech, które pomagają kształcić młodych ludzi w taki sposób, by stawali się społecznie odpowiedzialnymi i krytycznie myślącymi obywatelami, zdającymi sobie sprawę z różnorodności świata.
Jeżeli naszym celem jest wychować takich młodych ludzi, nauczyciele również powinni rozwijać w sobie te 10 cech z profilu ucznia.
Poniżej przedstawiam krótką charakterystykę każdej cechy z profilu ucznia odnoszącej się do roli nauczyciela:
- Wszechstronny (Knowledgeable)
Każdy nauczyciel, a w szczególności nauczyciel IB, uczy się przez całe życie. Wiedza, którą zdobyliśmy jakiś czas temu, może okazać się już nieaktualna. Dlatego nauczyciel powinien zawsze być na bieżąco z różnymi nowinkami, informacjami dotyczącymi nie tylko jego dziedziny nauki, ale ogólnej wiedzy o świecie również.
Istotnym elementem pracy w szkole IB są szkolenia zarówno zewnętrzne, prowadzone przez fantastycznych edukatorów z całego świata, jak i wewnętrzne. Na każdym tzw. planowaniu staramy się odkrywać kolejne elementy programu, urządzamy dyskusje na temat wprowadzania różnych metod nauczania. Szkolimy się wzajemnie – każdy nauczyciel ma swoje mocne strony i w trakcie takich spotkań może je pokazać, a przy okazji nauczyć innych nowych umiejętności.
Ważnym elementem pracy nauczyciela są również jego pasje, zainteresowania. Jeżeli nauczyciel poza pracą żyje jeszcze czymś innym, pokazuje to uczniom, zaraża ich swoim zaangażowaniem i motywacją do działania, to rewelacyjnie! Uczniowie dostrzegają w nauczycielu kogoś im bliskiego, kogoś kto poza szkołą robi coś ciekawego i sami też zaczynają poszukiwać swoich pasji.
- Opiekuńczy (Caring)
To chyba jedna z najbardziej oczywistych cech, jakie powinien posiadać nauczyciel IB. Troszczenie się o swoich uczniów, zaspokajanie ich potrzeb, dbanie o ich bezpieczeństwo i harmonijny rozwój. Dbanie o otoczenie ucznia – salę lekcyjną, szatnię, korytarz. Dbanie zarówno o całą grupę jak i pojedynczego ucznia.
W IB bardzo ważna jest indywidualizacja pracy. Cały program nauczania tzw. ‘scope and sequence’ oparty jest na założeniu, że każdy uczeń rozwija się w swoim tempie, niezależnie od wieku. I my jako nauczyciele powinniśmy mu na to jego tempo pozwolić. Naszym zadaniem jest wspierać ucznia w jego działaniach, układać zadania na jego poziomie lub na poziomie nieco trudniejszym, żeby cały czas uczeń mógł się rozwijać. Dlatego nauczyciel powinien być bardzo uważny i elastyczny w działaniu.
- Myślący (Thinker)
Nauczyciele IB rzadko korzystają z gotowych rozwiązań. To dotyczy zarówno sfery edukacyjnej jak i wychowawczej. Nauczyciele ciągle poszukują różnych sposobów przedstawiania problemów, zagadnień dopasowanych do danej grupy lub ucznia. Szukają inspiracji w różnych źródłach wiedzy.
Istotnym elementem programu IB jest dociekanie, zadawanie pytań. Nauczyciel nie podaje uczniowi gotowego rozwiązania, wiedzy w pigułce. Nauczyciel zadaje pytania, wzbudza w uczniu ciekawość, aby on sam chciał poszukać informacji na dany temat.
- Przestrzegający zasad (Principled)
Program PYP stwarza nauczycielom pole do kreatywności i dość dużej swobody. To nauczyciel decyduje o technikach i sposobach realizacji podstawy programowej, to nauczyciel układa różne formy oceniania. Projekty badawcze pozwalają na niemalże nieograniczone podążanie za dziećmi, ich pytaniami, pasjami i potrzebami.
Jednakże to nauczyciel jest finalnie odpowiedzialny za całokształt nauki dziecka. Musimy dbać o to, aby zrealizować podstawę programową, założone przez nas i przez naszych uczniów cele edukacyjne.
- Otwarty (Open minded)
Nie wyobrażam sobie nauczyciela IB, który nie byłby otwarty na inne kultury, religie, języki. W znaczącej większości nauczyciele IB pracują w międzynarodowych szkołach z uczniami pochodzącymi z różnych stron świata. Dlatego otwartość, gotowość na zmiany, elastyczność jest nam bardzo potrzebna.
Otwartość rozumiem również w innym znaczeniu. Nauczyciel IB podchodzi do każdego projektu badawczego z otwartym umysłem. Tak jak wcześniej wspomniałam, nie korzysta z gotowych scenariuszy lekcji, ale sam je tworzy. Jest na przykład gotowy do zrealizowania podstawy programowej w nietypowy sposób (liczenie, ważenie, odmierzanie składników – a dlaczego by nie zrobić wspólnie naleśników, nauczyć się wielu zagadnień z matematyki, a produkty pracy oddać potrzebującym?). Nauczyciel IB powinien być gotowy na takie rozwiązania, co więcej powinien razem z uczniami być pomysłodawcą ciekawych rozwiązań czy nietypowych podejść do tematu.
- Komunikujący się (Communicator)
Ze względu na charakter naszej pracy, pracy w międzynarodowym środowisku, doszkalanie się na kursach IB i nie tylko, kontakt z różnym nauczycielami z całego świata, wspólne projekty – znajomość języków obcych jest bardzo pomocna. Posługiwanie się językiem obcym zdecydowanie ułatwia nam pracę i poszerza nasze możliwości rozwoju.
Komunikacja to nie tylko języki obce, ale również codzienny kontakt z uczniami, a szczególnie w PYP – również z rodzicami. Relacja między nauczycielem a dzieckiem jest kluczowym elementem życia w szkole. Pozytywna relacja między uczniem a nauczycielem pozwala obu stronom się rozwijać i cieszyć z wzajemnego towarzystwa.
W tym punkcie warto również wspomnieć o istotnym elemencie programu IB, jakim jest współpraca. Nauczyciele uczestniczą w różnego typu planowaniach- wspólnie zastanawiamy się nad tym jak rozwinąć projekt badawczy, jakie umiejętności powinni nabyć uczniowie, jakie cechy z profilu ucznia rozwinąć, jakie treści programowe przyswoić. Dyskutujemy nad różnymi sposobami indywidualizacji pracy, omawiamy różne problemy wychowawcze.
Tak naprawdę trudno jest mówić o pojedynczym nauczycielu IB. W zdecydowanej większości nasza praca to praca zespołowa, w którą niejednokrotnie jest zaangażowana cała społeczność szkolna.
Dlatego nauczyciel IB powinien być otwarty na współpracę z innymi, powinien być otwarty na tworzenie dobrych relacji i powinien być otwarty na komunikację.
- Utrzymujący równowagę (Balanced)
Praca nauczyciela IB to czasem praca niemal 24 godziny na dobę 7 dni w tygodniu. Nauczyciele są zawsze zabiegani, zajęci swoimi uczniami lub przygotowywaniem zajęć, pisaniem raportów, odpowiadaniem na maile, uzupełnianiem dziennika. Nie zdarzyło mi się usłyszeć od nauczyciela w szkole czy w przedszkolu, że już wszystko zrobił. Zawsze jest coś do zrobienia, nadrobienia. Jednakże każdy, nawet nauczyciel IB, musi znaleźć balans między pracą a odpoczynkiem. Co więcej, powinien nauczyć tego zdrowego balansu swoich podopiecznych. Utkwiło mi w pamięci jedno zadanie, które przygotowała nauczycielka pracująca w naszym przedszkolu. Pragnęła wyjaśnić uczniom, co znaczy cecha z profilu ucznia ‘utrzymujący równowagę’. Zrobiła to w bardzo prosty sposób: przyniosła wagę oraz kilka odważników, na których były przyklejone obrazki przedstawiającymi różne codzienne czynności. Na jednej szali położyła zabawę, a na drugiej nic. Następnie spytała dzieci, co tam powinno się znaleźć. Po chwili rozmowy uczniowie sami wpadli na pomysł, że tak jak w przedszkolu – jest czas zabawy, odpoczynku i nauki.
- Podejmujący ryzyko (Risk taker)
Nauczyciel IB nie może iść utartymi szlakami, gotowymi schematami – powinien podjąć ryzyko, spróbować zrobić coś trudniejszego z uczniami, eksperymentować, działać, rzucać uczniom wyzwania.
Zarówno nauczyciel jak i uczniowie w IB są aktywni, próbują, nie poddają się, walczą ze swoimi słabościami po to, żeby wciąż się udoskonalać.
Ciekawą formą stosowaną często przez nauczycieli IB jest prowokacja – nauczyciel specjalnie kreuje sytuację, w której sprawdza, jaka będzie reakcja uczniów. Nauczyciel może prowokować dyskusje przez zadawanie pytań lub podważanie ogólnych prawd. Uczniowie w każdym wieku lubią spierać się z nauczycielem, szukają argumentów, by przekonać go do swoich racji.
Nauczyciel IB jest również gotowy podjąć nowe wyzwania, wziąć udział w ciekawych projektach, jest śmiały i otwarcie broni swojego zdania.
- Badający (Inquirer)
Nauczyciel IB jest ciekawy świata. Nabywa umiejętności niezbędnych do prowadzenia poszukiwań oraz badań i ukazywania niezależności w uczeniu się. Samo uczenie się i nauczanie dostarcza mu wiele radości.
Nieustannie poszukuje odpowiedzi na pytania, nie przyjmuje wszystkiego za oczywistość. Uczy się i rozwija wraz ze swoimi uczniami, bada i docieka razem z nimi.
- Refleksyjny (Reflective)
Kim by był nauczyciel IB bez refleksji?
Nauczyciele dokonują refleksji w różnych momentach swojej pracy – pod koniec dnia szkolnego, po zakończonym projekcie badawczym; są to refleksje ustne, pisemne, bardziej i mniej formalne. Niezależnie od tego, jaką mają formę, dzięki nim uczymy się na błędach własnych i cudzych i wciąż doskonalimy swój warsztat pracy.
Nauczyciele dokonują refleksji nie tylko indywidualnie, ale również robimy to jako cała kadra pedagogiczna. Szczególnym momentem jest koniec roku szkolnego, kiedy wszyscy podsumowują mijający rok, wspólnie zastanawiamy się, co nam się udało osiągnąć, a nad czym powinniśmy jeszcze popracować.
Uważam, że my nauczyciele pełnimy w życiu uczniów ogromnie ważną rolę – jesteśmy dla nich autorytetami, czasem kosami, przyjaciółmi, ale przede wszystkim facylitatorami. Nauczyciel inspiruje, służy wsparciem, stwarza klimat sprzyjający przeżywaniu i rozwijaniu kreatywności.
Jestem przekonana, że dzięki takiemu wszechstronnemu rozwojowi uda się nam, nauczycielom wychować uczniów gotowych do podejmowania wyzwań XXI wieku.
Bibliografia: ‘From Principles into Practice: The Learner, The Learning Community ’ Internationa Baccalaureate Organization, 2018, United Kingd